Tam sayım yöntemi, herhangi bir araştırma için asıl olan araştırmaya konu olan tüm birimlerin incelenmesidir. İncelenecek topluluk anakütle, anakütleyi oluşturan en küçük parça ise birim olarak adlandırılmaktadır. Araştırmada asıl olan tüm birimlerin incelenmesidir. Örneğin, nüfus ile ilgili bir araştırma yapılacak ise her insan bir birim, birimlerin yani insanların oluşturduğu nüfus ise anakütledir.
Benzer şekilde bir işletmede çalışanlar ile ilgili bir araştırma yapılıyor ise, her çalışan birimleri, tüm çalışanlar ise anakütleyi oluşturur. Parametreler anakütleleri birbirlerinden ayırt etmek için hesaplanırlar. Örneğin, aritmetik ortalama bir ölçüdür ve bir anlamda hesaplandıkları birimlerin özetidir, onların genel karakteri ile ilgili bilgi veya fikir verirler.
Bu aynı zamanda ortalamaların hesaplanmasının ilk nedenidir. Biraz önce söz ettiğimiz nüfus için yaş ortalamasının hesaplanması veya işletmenin çalışanlarının aylık maaşlarının ortalaması hesaplanarak ile ilgili anakütleler ile ilgili bilgi edinilmiş olur. Bunu biraz daha ileri götürelim. İki veya daha fazla ülke ve onların nüfusu, iki veya daha fazla işletme veya onların çalışanları söz konusu ise her biri için hesaplanan ortalamalar hesaplandıkları anakütle ile ilgili fikir verirken, ayrıca birbirleri ile karşılaştırılmalarını da sağlarlar.
Örneğin yaş ortalaması büyük olan nüfus daha yaşlıdır, aylık maaş ortalaması daha yüksek olan işletmenin çalışanları diğerlerinden daha çok kazanmaktadır. Bu farkın çözülmesi aynı zamanda ortalamaların hesaplanmasının ikinci temel nedenini oluşturur, yani ortalamalar yardımı ile farklı anakütleleri karşılaştırabiliriz. Buradaki aritmetik ortalamayı tüm ortalamalar ve oran olarak genelleyebiliriz.
Yukarıda verilen örneklerde anakütle ortalamalarının eşit veya çok yafan değer aldığını düşünelim. Bu durumda dağılımların birbirleri ile aynı olduğu gibi bir düşünceye kapılabiliriz. Oysa ortalamaları aynı olmasına rağmen dağılımları birbirinden farklı anakütleler olabilir. Bu dağılım farkını ortaya koymak için farklı bir ölçü veya ölçüler hesaplanmaktadır. Bu ölçülerin en basiti değişim aralığıdır. Değişim aralığı serinin maksimum ve minimum değerleri arasındaki farktır, ^unun yanında ortalama sapma ve standart sapmadan söz edebiliriz. Ortalama sapma aritmetik ortalama veya medyandan mutlak farklar ile hesaplandığından aritmetik ortalamadan farkların kareleri ile hesaplanan varyans veya onun karekökü standart sapma daha uygun ölçüdür. Standart sapma seri birimlerinin aritmetik ortalamadan farklarının kareli ortala-masıdır. Standart sapma veya varyans da bir parametredir.
Araştırmada asıl olan anakütlenin tüm birimlerini inceleyerek parametrelerin hesaplanmasıdır. Bu işleme tam sayım adı verilir. Verdiğimiz örneklerdeki nüfusların yaşı, işletmelerin çalışanlarının aylık gelir ortalamaları, onların varyansları, oluşturulacak modellerin katsayıları hesaplanır. Burada anakütle incelendiğinden, diğer bir ifade ile tam sayım söz konusu olduğundan parametreler hesaplanır ve sonuç kesindir. Bu gibi durumlarda test edilecek, acaba sonuç geçerli mi gibi sorulan akla getirecek bir durum söz konusu değildir. Olsa olsa acaba hesaplama hatası, işlem hatası olabilir mi diye düşünülebilir. İki nüfusun yaş ortalamalarına bakıldığında ortalaması büyük olan nüfus daha yaşlıdır, sonuç tartışılmaz kesindir. Aynı şeyler işletmelerin çalışanlarının aylık gelirleri içinde geçerlidir.
Bir parametre olan varyans veya standart sapma için de hesaplama söz konusudur. Standart sapma ve açıklayacağımız standart hata yapılacak testler için kullanılır. Burada yani tam sayım söz konusu olduğunda test edilecek birşey olmadığından standart sapmanın sadece biraz önce sözettiğimiz ortalamaların eşitliği durumunda yorumlanması söz konusudur. Standart sapma aritmetik ortalama etrafındaki dağılımın ölçüsüdür ve nisbi, oransal bir ölçüdür. Tek başına bir anlam ifade etmez, ancak farklı standart sapmalar birbirleri ile karşılaştırılabilirler.
Standart sapması küçük olan seride seri birimleri aritmetik ortalama etrafında, standart sapması büyük olan seriye göre daha yoğun veya daha yakın değerler alarak dağılmışlardır. Benzer şeyler modellerin parametreleri için de geçerlidir. Modellerin parametreleri de hesaplanır ve onlarda kesindir, test edilemez, birden fazla modelin karşılaştırılması söz konusu olduğunda da daha sonra açıklanacak ölçülerden biri ile seçim yapılabilir, sonuçlar kesindir, herhangi bir olasılık ile geçerlilik söz konusu değildir.
